Κωνσταντίνος και Χρυσηίδα Καλλάρη

(Αναδημοσίευση από το Blog: http://arxiokallari.blogspot.com/ )
 
Το αρχείο  Καλλάρη αποτελείται από εκατοντάδες φωτογραφίες, χειρόγραφες επιστολές, καρτ ποστάλ, επιστολικά δελτάρια, ηχογραφημένες μαρτυρίες και έγγραφα ντοκουμέντα για την ιστορία της Ελλάδας από το 1812 μέχρι και το 1974.

Τα μέλη της οικογένειάς έδρασαν και επέδρασαν στα γεγονότα, από την επανάσταση του 1821, την Ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα, τους Βαλκανικούς πολέμους, τον Α και Β Παγκόσμιο Πόλεμο, την Μικρασιατική Εκστρατεία, τον Εμφύλιο Πόλεμο και τη Δικτατορία των Συνταγματαρχών.

Ο Στρατηγός Κωνσταντίνος Καλλάρης είναι από εκείνα τα ιστορικά πρόσωπα που η δράση τους έχει περιγραφεί μόνο από τρίτους.  Σε αντίθεση με πολλούς συναδέλφους του, δεν άφησε απομνημονεύματα.

Οι δύο κόρες του Αγγελική και  Χρυσηίδα Καλλάρη αμέσως μετά την μεταπολίτευση άρχισαν την διαδικασία καταγραφής και δωρεάς- σε  μουσεία και φορείς- των ιστορικών κειμηλίων  της οικογένειάς.

Στο Πολεμικό Μουσείο των Αθηνών, στο Μουσείο Μπενάκη, στο Κέντρο Ιστορίας του Δήμου Θεσσαλονίκης  εκτίθενται  πλέον  Όπλα, Χάρτες, έπιπλα αλλά και Πίνακες της Φλωρά Καραβία και του Γ. Ροϊλού ,  Μετάλλια, διακρίσεις , βιβλία και προσωπικά αντικείμενα του Στρατηγού  Κωνσταντίνου Καλλάρη.

Μετά τον θάνατο της Αγγελικής  η Χρυσηίδα συνέχισε όχι μόνο τις δωρεές, αλλά και την έρευνα σε αρχεία του κράτους, για την  εύρεση χαμένων ντοκουμέντων.

Σε αυτά τα ντοκουμέντα βασίστηκε το βιβλίο του Συγγραφέα και Καθηγητή Διονύση Μοσχόπουλου « Ο Στρατηγός Κωνσταντίνος Καλλάρης και η Εποχή του»

Αποτελεί πολύτιμο  εργαλείο για ιστορικούς και ερευνητές, καθώς παρουσιάζει  μοναδικά τεκμήρια  για την εποχή των Βαλκανικών Πολέμων, τη στροφή της στρατιάς προς τη Θεσσαλονίκη, την εποχή του Διχασμού, την εξέλιξη της εκπαιδευσης στο στράτευμα και πολλά άλλα

                               Η ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Ο Κ. Καλλάρης ως διοικητής της ΙΙ Μεραρχίας έπαιξε ενεργό ρόλο και στις μάχες του Σαρανταπόρου των Γιαννιτσών την απελευθέρωση και εκκαθάριση της Θεσσαλονίκης.

Ήταν ο πρώτος διοικητής της απελευθερωμένης πόλης. Η Χρυσηίδα Καλλάρη ένιωθε χρέος να παραδώσει όλα τα κειμήλια που σχετίζονταν με την Μακεδονία, στην πόλη της Θεσσαλονίκης.

Αναζήτησε συστάσεις για το πρόσωπο που θα μπορούσε να την βοηθήσει. Έφτασε στο γραφείο του ιστορικού και συγγραφέα Απόστολου Παπαγιανόπουλου που τότε ήταν και διευθυντής Αρχιτεκτονικού του Κεντρικού Δήμου.

Η παράδοση των κειμηλίων ολοκληρώθηκε και παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά στον εορτασμό των 2300 χρόνων ιστορίας, της πόλης.

Η Χ. Καλλάρη επέστρεψε στην Αθήνα και στην καθημερινότητά της.

ΜΙΑ ΑΠΡΟΣΜΕΝΗ ΦΙΛΙΑ Πολλά χρόνια μετά, σε μια τυχαία συζήτηση, ο Α. Παπαγιανόπουλος ανέφερε συμπτωματικά, στη γράφουσα, την εντύπωση που του προκάλεσε η προσωπικότητα της γυναίκας. Ο θαυμασμός και η συγκίνηση στη φωνή του, μου δημιούργησαν την επιθυμία να την συναντήσω και να καταγράψω τις μνήμες της. Αναζητήσαμε τον Δ. Μοσχόπουλο και με τη βοήθεια του ανιψιού του συντρόφου της, Κωνσταντίνου Κατσίνη, ξεκίνησε η πραγματοποίηση ενός ντοκιμαντέρ με κεντρικό θέμα τον Κ. Καλλάρη και την στρατιωτική του δράση. Η Χρυσηίδα ήταν μια αποκάλυψη, η ζωή της μια περιπέτεια συνδεδεμένη με τη νεώτερη ιστορία.

Το ντοκιμαντέρ ολοκληρώθηκε, προβλήθηκε αρκετές φορές από την ΕΤ3 και στάθηκε αφορμή να αποκτήσω μια ενδιαφέρουσα φίλη που μου έμαθε πολλά. Ζήτησε βοήθεια να αρχειοθετήσουμε τα χαρτιά της. Ξεκινήσαμε από τους λογαριασμούς και τα τέλη του αυτοκινήτου.  Συχνά μου ανέφερε τις κασέτες της.

Ήταν καθηγήτρια μουσικής με Γαλλική παιδεία .

Υπέθεσα ότι αναφερόταν σε τραγούδια εποχής.

Τα πρώτα χρόνια την επισκεπτόμουν τακτικά. Η μνήμη της ασθενούσε σταδιακά

Πολλές φορές της τηλεφωνούσα και με μπέρδευε με την κοπέλα που την φρόντιζε.

Η αρχειοθέτηση σταμάτησε.

Ο ανιψιός της ο Κωνσταντίνος θα με ειδοποιούσε, όποτε η φίλη μου είχε διαύγεια.   

Απορροφήθηκα από τη ζωή και την καθημερινότητά μου μέχρι τον Ιούλιο του 2007

 ΙΟΥΛΙΟΣ 2007 Προχωρημένο καλοκαίρι στην Ελλάδα Το κινητό  χτυπάει σπάνια, ξεχνιέται σε απύθμενες γυναικείες τσάντες, στο σπίτι, στο αυτοκίνητο και αλλού. Λίγα λεπτά πριν καταργήσω την   λειτουργία του  για να βιώσω όψιμα το θέρος, χτύπησε. «Αναστασία Κατσίνη η σύζυγος του Κωνσταντίνου ανιψιού του άντρα της Χρυσηίδας Καλλάρη. - Η θεία έφυγε από τη ζωή, το ίδιο και ο άντρας μου και μάλιστα ξαφνικά και πριν από τη θεία. Σας αναζητούσα καιρό, σας βρήκα από τον κ. Μοσχόπουλο»

Άκουγα  την ευγενική και καλλιεργημένη φωνή της γυναίκας και ταυτόχρονα ένιωθα να με κυριεύει εκείνη η θλίψη η γνώριμη σε όσους έχουν βιώσει μη αναστρέψιμες απώλειες, δίπλα της και οι ενοχές, για μια υπόσχεση και ένα χρέος απλήρωτο, σε μια φίλη που αναπάντεχα εισέβαλλε στη ζωή μου και έσπειρε την αξία της αφοσίωσης:

 Σε έναν άνθρωπο σε έναν σκοπό.

Όποιον άνθρωπο όποιον σκοπό… Η φίλη μου που μου αρκούσε να ξέρω ότι υπάρχει, φορώντας μια σφυρίχτρα στο λαιμό για να προειδοποιήσει εάν της συμβεί κάτι,  ένα ψεύτικο περίστροφο π στο κομοδίνο της , κομμένα γάντια οδήγησης στο συρτάρι και κλειδιά ενός αυτοκινήτου, που δεν κλείδωνε, υπέκυψε στον χρόνο. Ο χρόνος και τα διαφορετικά καντάρια που τον μετρούνε οι διαφορετικές γενιές  ήτανε τώρα το δικό μου πρόβλημα. Ο χρόνος που πίστευα ότι είχα, για να ολοκληρώσω όσα υποσχέθηκα, τον μετρούσα σύμφωνα με την δική μου-πλασματική- κλεψύδρα. Το στόμιο της δικής της όμως ήταν φαρδύτερο και οι κόκκοι της γλίστρησαν πριν βρω χρόνο.  Ένιωθα  ήσυχη γνωρίζοντας πόσο την φρόντιζε ο ανιψιός και  πολύτιμος βοηθός της μνήμης της ο Κωνσταντίνος και έτσι μετέθετα την επικοινωνία μου για την επόμενη Πολλές σκέψεις  και φασαρία, θα σκεφτείτε, για μια φιλία ανάμεσα σε δύο γυναίκες που τις χώριζαν 60 και πλέον χρόνια. «-Κ. Κατσίνη λυπάμαι για την διπλή σας απώλεια, η αλήθεια είναι ότι  είχα συνεννοηθεί με τον σύζυγο σας να μου τηλεφωνεί τις ημέρες που η κ. Καλλάρη είχε διάθεση και επιθυμούσε να συναντηθούμε . Όταν σταμάτησε να μου τηλεφωνεί υπέθεσα ότι είχε χάσει το ενδιαφέρον της οριστικά για την  καταγραφή  του αρχείου της.» «-Ασφαλώς δεν γνωρίζατε και σίγουρα ήσασταν πολύ απασχολημένη.» Μου απάντησε με πραγματική ειλικρίνεια και ευγένεια η Αναστασία Κατσίνη, για να βουλιάξω ακόμη περισσότερο στις ενοχές.

Μου θύμισε  ότι σύμφωνα με τη διαθήκη, το  μισό σπίτι δίδεται  δωρεά στο δημόσιο και ότι εκείνο το αρχείο, στέκει όπως το  θυμόμουνα, στον Βύρωνα και περιμένει να γλυτώσει από την κατεδάφιση. Η είδηση της απώλειας  αλλά και η άγνοια για το περιεχόμενο του αρχείου  σκίασαν  την υποχρέωση. Πρότεινα να μου τηλεφωνήσει όποτε θα είχαν ολοκληρωθεί τα διαδικαστικά και υπήρχε χρόνος να επισκεφθούμε το σπίτι.

Χαθήκαμε και πάλι μέχρι το καλοκαίρι του 2010

Στις 17 Αυγούστου με 42 βαθμούς θερμοκρασία επισκεφθήκαμε την μικρή μονοκατοικία στον Βύρωνα εκεί κράτησε μέχρι τελευταία στιγμή το προσωπικό αρχείο της οικογένειας. Σε πιθανά και απίθανα σημεία βρήκαμε και συσκευάσαμε επιστολές, φωτογραφίες, έγγραφα. Δίπλα στο κρεβάτι της υπήρχαν προσεκτικά τακτοποιημένες και δεκάδες κασέτες. Όταν ξεκίνησα την αρχειοθέτηση και την ανάγνωση των χειρόγραφων επιστολών -που ακόμη συνεχίζεται- δε φανταζόμουν την ιστορική σημασία του περιεχομένου. Τα μέλη της οικογένειας περιγράφουν τις συνθήκες στα μέτωπα των Βαλκανικών Πολέμων τη στιγμή που τα γεγονότα εξελίσσονται και η ιστορία γράφεται, ο Κ. Καλλάρης και ο γιός του Σπύρος- λίγο πριν πέσει στο Μπιζάνι-  αναφέρουν τις εικόνες που αντίκρισαν, απελευθερώνοντας τη Θεσσαλονίκη.

Την υποδοχή του κόσμου, τη σύνθεση του πληθυσμού.

Ο Διχασμός, ο Α Παγκόσμιος Πόλεμος, η Μικρασιατική Καταστροφή περνούν μέσα από τα μάτια του δεύτερου γιού που έπεσε μαχόμενος στο Ουσάκ.

                                                    Η κατοχή, η αντίσταση ο εμφύλιος, οι εξορίες είναι κομμάτι της ζωής και της δράσης της Χρυσηίδας που φύλαξε ευλαβικά όχι μόνο την αλληλογραφία αλλά και τα μικρά χειροτεχνήματα και τα αποξεραμένα λουλούδια  των φυλακισμένων γυναικών στις φυλακές Αβέρωφ, τη Γυάρο, την Μακρόνησο, την Αλικαρνασσό. Ανάμεσα σε τσαλακωμένα χαρτιά και φακέλους βρήκα ποιήματα του Γιάννη Νεγρεπόντη προς τη Βάσω Κατράκη και τη Χρυσηίδα, τον καιρό που ήταν όλοι εξόριστοι στη Γυάρο μαζί με τον Λεωνίδα Κύρκο τον Γιάννη Ρίτσο, τον Βασίλη Ρώτα και τον Μανώλη Γλέζο. Στα ημερολόγιά της αναφέρει τις συνθήκες εκείνης της εποχής ενώ επί 40 χρόνια αλληλογραφεί με την Άννα Κινδύνη στο Παρίσι όπως και με τον Αλέκο Κοντόπουλο και τον Ροβήρο Μανθούλη.

Μαζί με όλα αυτά και ένα ανεκτίμητο φωτογραφικό αρχείο σε υλικά και με τεχνικές που μαρτυρούν την ιστορία της φωτογραφίας στην Ελλάδα.

Αλλά και δεκάδες καρτ ποστάλ τυπωμένα  από το 1864 στην Κέρκυρα και σε ολόκληρη την Ελλάδα.

Σε ξεχωριστό σημείο είχε αρχειοθετήσει τις ξενόγλωσσες επιστολές. Η ίδια μιλούσε και έγραφε σε περισσότερες από πέντε γλώσσες.

Κάποτε έφτασα και στις κασέτες για να ανακαλύψω ότι το άγχος της Χρυσηίδας Καλλάρη δεν ήταν συναισθηματικό.

Αντίθετα επρόκειτο για ηχητικά ντοκουμέντα που η ίδια είχε ξεκινήσει να ηχογραφεί με το δημοσιογραφικό της κασετοφωνάκι το 1983.

Ήταν η εποχή που αναζητούσε όσες συγκρατούμενες της ήταν εν ζωή και μπορούσαν να αφηγηθούν:  Από τους τρόπους που έφτιαχναν προκηρύξεις στην κατοχή σκίζοντας λάστιχα, μέχρι τις συνθήκες κράτησης και τα βασανιστήρια στις φυλακές.

Αυτοπροσωπογραφεία Χ, Καλλάρη Φυλακές Αβέρωφ 1950

Άκουσα με  συγκίνηση την Ολυμπία Παπαδούκα να τραγουδάει, την Αριάδνη Χριστοπούλου να περιγράφει με ποιο τέχνασμα έβγαλαν από τις φυλακές την γνωστή επιστολή προς τον ΟΗΕ αλλά και πως η Μαρία Σβώλου κατασκεύαζε παιδικά παιχνίδια στο κελί της, για να τα δωρίσει στα παιδιά των φυλακισμένων μητέρων.

Μαζί με την Αριάδνη Χριστοπούλου είχαν αποφασίσει να γράψουν ένα βιβλίο. Μάλιστα συμφώνησαν σε περίπτωση που κάποια φύγει από τη ζωή να παραδώσει στην άλλη τα χειρόγραφα και το υλικό.

Η Αριάδνη έφυγε πρώτη, έτσι στο αρχείο της Χρυσηίδας βρέθηκαν και τα δικά της χειρόγραφα.

 Η ΔΗΜΟΣΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΥΛΙΚΟΥ

Όσα περιέγραψα είναι ενδεικτικά και τα ελάχιστα. Η Χρυσηίδα Καλλάρη ολοκλήρωσε ένα μεγάλο κομμάτι του χρέους που ένιωθε, προσφέροντας τα κειμήλια της οικογένειάς της. Μέχρι τη δύση της ζωής της συνέχισε να αρχειοθετεί. Όταν ένιωσε ότι ο χρόνος θα την προδώσει αποφάσισε να αναθέσει τη συνέχιση αυτής της εργασίας.  Η απρόσμενη φιλία μας  είχε σαν αποτέλεσμα να κρατώ σήμερα τα ημερολόγιά της και να ξεκινώ μια σειρά από ενέργειες για να γίνει ΄΄δημόσιο κτήμα΄΄ η κάθε χρήσιμη -ιστορικά-πληροφορία. Το πρώτο βήμα ήταν ο σχεδιασμός μιας σειράς Ντοκιμαντέρ και εκπομπών τεκμηρίωσης, που είναι σε εξέλιξη και μπορείτε να διαβάσετε το περιεχόμενό τους στην αντίστοιχη σελίδα αυτού του Blog: http://arxiokallari.blogspot.com/p/blog-page_20.html Η οργάνωση μικρών φορητών εκθέσεων με τα αντικείμενα και τα ντοκουμέντα της οικογένειας Καλλάρη βρίσκεται σε εξέλιξη, με την πρώτη έκθεση να φιλοξενείται από την 28 Οκτωβρίου του 2011, στο Πολεμικό Μουσείο της Θεσσαλονίκης, με πρωτοβουλία του Διευθυντή του Μακεδονικού Μουσείου, συγγραφέα και συμβούλου της σειράς Ντοκιμαντέρ Βασίλη Νικόλτσιου.  Στόχος είναι να υπάρξει πλήρης ανάπτυξης του αρχείου το 2012 που θα συνοδεύεται από υποστηρικτικό οπτικοακουστικό υλικό, επιτρέποντας την ξενάγηση και σε πολίτες με αισθητηριακές  αναπηρίες. http://arxiokallari.blogspot.com/2011/10/100-28-0-2011-2012.html Η ενασχόληση με το αρχείο οδήγησε και στους τελευταίους απογόνους που φέρουν το όνομα Καλλάρη. Τη Μαρία και τη Βάνα  Καλλάρη εγγονές του μοναδικού αδερφού, του Στρατηγού Κωνσταντίνου Καλλάρη. Η συνεργασία με την Μαρία αποδεικνύετε, καθημερινά, πολύτιμη. Φύλαξε με σεβασμό ένα σημαντικό τμήμα του οικογενειακού αρχείου και κυρίως έγγραφα και κειμήλια του Γεώργιου Καλλάρη πατέρα του Στρατηγού και σημαντική ιστορική προσωπικότητα. http://arxiokallari.blogspot.com/2011/10/blog-post.html Συνέβαλλε και συμβάλλει στο να συνδέσουμε και να στοιχειοθετήσουμε πληροφορίες για τα ντοκουμέντα, τα οποία  θα ενταχθούν στη σειρά και θα εκτεθούν δημόσια.

 ΕΚΔΟΣΕΙΣ Μετά την αποθορυβοποίηση του ηχητικού υλικού, τη συντήρηση των φωτογραφιών και την ανάγνωση των χειρογράφων, έχει προγραμματιστεί μια σειρά από έντυπες και ηχητικές εκδόσεις, προσβάσιμες στο σύνολο των πολιτών και σχεδιασμένες σύμφωνα με την πλατφόρμα « Σχεδιάζοντας Για όλους»

   Νατάσα Μποζίνη